Chúng tôi rất nuối tiếc là ko có trong tay tài liệu đáng tin cậy nào để trả lời thỏa đáng được thắc mắc này. Chỉ biết một điều là cây mai vàng việt nam được trồng tại nước ta lâu đời rồi, và hàng ngàn đời nay thánh sư ta đã xem màu vàng tươi tắn của hoa mai biểu trưng cho sự hưng thịnh vượng, hạnh phúc và may mắn nên mới dùng hoa mai vào việc chưng cúng trên bàn thờ thánh sư trong dịp tết Nguyên đán, tự nhiên với màu hoa mai nở. Cái tục lệ này vẫn còn truyền lại cho đến tận ngày nay.
Chỉ những chi tiết ấy thôi cũng đủ cho ta thấy cây mai vàng được ông bà ta trồng trong khoảng lâu đời.
Do mai vàng là loài hoa quí, không chỉ quí bởi sắc vàng của hoa nhãi nhép, tươi tỉnh, mà trong Kinh Thi, bộ sách quí của Trung Hoa do đức Khổng Tử san định cũng khen là giống cây có tiết dỡ trong sạch, hiên ngang tắm gió gội sương giữa trời băng giá, sánh ngang với tùng, bách. Triết lý của nho giáo xem mai mang khí phách bất khuất của người anh hùng. Còn trong Lão giáo thì tôn mai lên hàng vũ trụ luận, cho là do khí âm dương phối hợp mà thành...
Cũng như chúng ta ngày nay, người xưa cũng rất đam mê trồng mai. Nhưng có rộng rãi người muốn biết công nghệ trồng mai của người xưa có khác xa với cách trồng của người thời nay không? Đấy là câu hỏi lý thú, chúng ta cộng Nhận định xem sao...
Cách trồng mai của người xưa:
Ngày xưa nước ta chuyên về nông nghiệp; tuy đất rộng người thưa, và tuy cây mai được xem là loài cây quí (hoa sử dụng vào việc thờ cúng) nhưng thực tế nó ko phải là giống cây lương thực như lúa, bắp, khoai, đậu nên ông bà chỉ dùng những khoảnh đất đầu thừa cuối thẹo trong vườn để trồng vào ấy 1 vài gốc mai vàng để đến tết có hoa bác cúng khỏi phải đi xin ai. Còn những thửa đất phì nhiêu thì họ sử dụng vào việc trồng lúa, bắp, khoai, đậu để có lương thực mà ăn.
đấy là ý kiến đơn giản nhưng mang tính thực tiễn, thực dụng chủ nghĩa của đại phần nhiều người xưa. Họ là những người nghèo, loanh quanh năm đầu tắt mặt tối chân lấm tay bùn làm việc quần quật ở ngoài đồng để kiếm cái ăn. Năm nào thời tiết thuận lợi được mùa thì nhà nhà giàu có. Ngược lại những năm bị mất mùa thì nhà nhà đói kém, tới bữa củ khoai cũng không có... Cầm khá. Vì vậy, khi nào người ta cũng dành đầu tiên lo tới cái ăn, cái mặc, hiếm có người nào dám mơ màng đến thú ăn chơi.
Cây mai vàng được trồng với cách đấy thì sự sống mái ra sao đều phó mặc cho trời, ít ai chịu bỏ công sức ra chăm nom, tưới bón. Chỉ tới ngày rằm tháng Chạp - còn nửa tháng nửa tới tết, người ta mới hấp tấp ra chỗ trồng mai để làm việc trẩy lá cho cây mai trổ hoa đúng vào dịp tết.
đến ngày cận tết, người ta lại ra vườn chọn những cành mai sai hoa to nụ, cắt về cắm vào lộc bình rồi đặt lên bàn thờ bác cúng. Còn cây mai nào đẹp đẽ được bứng gốc cho vào chậu đặt cạnh bàn vẳng thiên hoặc đem vào phòng khách chưng tết. Sau tết, họ lại đem những cây mai này về nơi cũ trồng lại...
Thế nhưng, bên cạnh phần nhiều người nghèo lại có thiểu số những người dư ăn thừa để, những vị hưu quan, và cả những lão nông ko còn sức khỏe để đảm nhận công tác đồng áng khó nhọc, thì họ lại có đa dạng ngày giờ rảnh rỗi mua đến thú điền viên là chơi kiểng cổ, để di dưỡng tinh thần.
Chơi kiểng cổ là thú vui thanh tao, lành mạnh hợp với thị hiếu người cao tuổi. Giả dụ trước sân nhà có bày ra năm ba cây kiểng cổ, lại do tay mình uốn sửa nên dáng nên hình thì còn gì thích thú hơn.
Do cây mai có thân gỗ, cành nhánh mềm mại dễ uốn, lại sống lâu năm không thua gì tùng, bách, kim quýt, sơn liễu, cần thăng... Nên dưới tài nghệ uốn sửa điêu luyện của người xưa dễ trở thành cây kiểng cổ trị giá.
Ngày xưa, lẽ ra là trong khoảng sáu bảy thập niên trở về trước, tổ tiên ta chưa hề biết đến nghệ thuật cắt tỉa, tháp ghép mà chỉ biết việc uốn sửa cây kiểng theo các thế đã định với mục đích là ngầm ký thác tâm tình hoài vọng sâu xa của mình vào đấy.
Việc sửa cành uốn thế cho cây mai tốn cực nhiều công phu nặng nhọc, không thể làm nóng vội trong một sáng một chiều mà thành, mà đòi hỏi người trồng phải có đức kiên nhẫn, nay uốn cành này, mai lại sửa cành khác... Có khi cây mai đã già mà tác phẩm vẫn chưa hoàn thành!
Thế cây ra sao thì khuôn mẫu đã có sẵn, nhưng giá trị của việc uốn sửa cao thấp, đẹp xấu ra sao là tùy thuộc vào khả năng thông minh của mỗi người.
Các thế căn bản của cây kiểng
Được biết, có năm thế cơ bản của cây kiểng xưa mà nghệ nhân cây kiểng thường theo đấy mà uốn sửa:
- Thế trực: Cây mọc thẳng đứng tượng trưng hình ảnh một người anh hùng, đầu đội trời chân đạp đất, ý chí bất khuất, tự tin, tự lập, không chịu khom lưng luồn cúi nhờ vả một người nào.
- Thế cận trực: Cây kiểng có thân thẳng, dáng tương đối nghiêng về một phía, nhưng phần ngọn của nó vẫn hướng thẳng lên trời. Hình ảnh này biểu tượng cho người có ý chí kiên cường, dù gặp nghịch cảnh vẫn ko chịu tắt thở phục.
- Thế hoành: Cây mai kiểng có thân thẳng, dáng bị nghiêng hơn thế cận trực một tí, nhưng phần ngọn của nó thì uốn ngả về phía gốc (hồi đầu). Hình ảnh này tượng trưng người có đa dạng nghị lực và kiêu dũng, dù cuộc sống bị phổ biến phong ba bão táp vùi dập, nhưng vẫn phấn đấu vươn lên mà sống.
- Thế ngọa: Ngọa có tức là nằm. Thế cây mai kiểng uốn nằm ngang trên mặt chậu như bị gió lớn bão to xô ngã, nhưng phần đầu ngọn vẫn uốn theo thế hồi đầu (quay về phía gốc). Đây là hình ảnh của người anh hùng mạt vận. Người có thực tài mà nhớ tiếc là ko gặp vận may, đựng đầu lên không nổi nhưng vẫn ko chịu đầu hàng căn số, vẫn có ý chí quật khởi.
- Thế huyền nhai: Đây là thế thác đổ. Thân cây mai được uốn cong và ngã xuống theo chiều ngọn thác từ trên cao đổ xuống vực sâu. Phần ngọn cây uốn ngược lên cao. Hình ảnh này kể lên căn số của một người có tài, có chí nhưng cuộc sống lại toàn gặp những chuyện không may, nhưng vẫn nỗ lực nỗ lực...
Dựa vào năm thế căn bản diễn tả trên, các nghệ nhân hoa kiểng xưa với lòng ham cao độ đã có sáng ý cho ra phổ biến thế phụ cũng gây được ấn tượng mạnh cho người thưởng lãm, như:
- Thế Trực quân tử: Dáng cây giống thế Trực: Thân mọc thẳng, các cành uốn vị trí nằm ngang. Cành dưới dài hơn cành trên để tạo tán hình chóp. Cây kiểng mang ý nghĩa người có phẩm hạnh tốt, có ý chí bất khuất, biết sống vì mọi người.
- Thế Nhất trụ kình thiên: Dáng cây giống thế Trực: Cây tạo gốc lớn, thân lớn, cành lớn, ngọn thẳng đứng lên trời, bộ rễ mọc khí sinh lan tỏa trên mặt chậu tạo thế vững cho cây. Cây kiểng mang ý nghĩa người có chí khí ngang tàng, chỉ muốn vùng vẫy dọc ngang trời bể để mưu cầu việc lớn, bất chấp mọi nghiêm trọng.
- Thế Bạt phong hồi đầu: Dáng cây giống thế Cận trực: Thân mọc nghiêng về một phía như bị cuồng phong xô nghiêng, ngọn cây trở đầu lại phía gốc (hồi đầu) như cố gắng công mình chống chọi lại, cố gượng dậy chứ ko dễ dàng chịu ngã đổ. Các cành phía gốc cũng trở đầu như ngọn cây tỏ ý ko chịu từ trần phục. Cây biểu tượng cho người có đức tính tự lập, tự cường, ko dễ chịu từ trần phục trước mọi nghịch cảnh.
- Thế quần tụ tam sơn: Ba cây mai được trồng chung một chậu sao cho cây cao to đứng giữa, 2 cây nhỏ và thấp hơn ở vị trí cặp hai bên, trồng như ba ngọn núi nằm sắp nhau. Ẩn ý nhắc lên cái thế “hợp quần tạo sức mạnh”. Biểu trưng sức mạnh kết đoàn của nhiều người có cộng chung chí hướng và sẵn sàng chung lưng đấu cật với nhau chống lại kẻ thù.
- Thế Mẫu tử: Chọn cây mai có hai thân, một chính một phụ. Thân chính biểu trưng cho người mẹ thì cao to, phía ngọn uốn ngả trùm lên ngọn thân phụ - tượng trưng cho người con như có ý đùm bọc, che chở. Thân phụ nhỏ và thấp, ngọn uốn ngả về phía thân chính có ý làm nũng mong được che chở. Ngụ ý nhắc lên tình mẹ con (hay tình cha con) thiêng liêng cao cả và vong mạng hợp với đạo lý làm người.
=== > Xem thêm: Top 3 điểm thu mua mai vàng giá tốt nhất hiện nay
- Thế Nhân lễ nghĩa trí tín: Cây mai kiểng trong chậu chỉ có một thân thì uốn theo thế Trực: Thân to mọc thẳng, chỉ có năm nhánh tạo tán hình chóp, mỗi nhánh tượng trưng cho một đức tính tốt trong đạo làm người. Giả dụ chọn được cây mai có song đường một chính, một phụ thì uốn các thân giống như ở thế Mẫu tử. Có điều khác là trên thân lớn chỉ chừa ba cành, còn thân phụ chừa 2 cành. Mỗi cành tương tự mang một tên: Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín. Ẩn ý cây kiểng này đề cao năm đức tính tốt (ngũ thường) cũng nằm trong đạo làm người.
- Thế Mai nữ: Cây mai kiểng có thân mềm mại, các cành nhỏ được uốn sửa có nét ẻo lả, thanh thản. Cây mang hình ảnh của người con gái đoan trang, duyên dáng với dáng đứng khép nép, e lệ rụt rè dễ mến của người con gái phương Đông.
Kiểng thế nói chung được trồng trong chậu kiểng cẩn trọng và chưng bày theo từng bộ ở nơi đắc địa nhất trước sân nhà gây sự chú ý của mọi người.
Thường một bộ kiểng thế có 2 cây, hoặc ba cây, bốn cây, nhưng bộ hai cây được coi là thông dụng nhất.
Một bộ kiểng thế hai cây thì đòi hỏi cả hai cây đều có thế uốn sửa với nhau và đặt đối xứng nhau. Tỉ dụ bên phải đặt cây thế Mẫu tử (từ thân đến cành nhánh đều uốn sửa giống nhau).
Còn bộ kiểng thế đối xứng nhau ko bắt yêu cầu uốn sửa giống nha, mà 1 vài phần nào ấy của hai cây như thân, cành, ngọn... Được uốn sửa đối xứng với nhau.
Ví dụ: Long đi chung với Phụng, Long thăng đi chung với Long giáng, hoặc Tam cương đi chung với Ngũ thường... Từng cặp kiểng thế đó đặt chung với nhau theo bộ vừa đẹp vừa mang ý nghĩa thú vị.
* Việc chăm sóc: Ngày xưa, chỉ những người trồng mai kiểng thế mới bỏ ra nhiều công săn sóc, tưới bón cho cây hoa mai bến tre của mình. Một là do họ là những người nhàn rỗi, hằng ngày chẳng hề lo đến chuyện “cơm áo gạo tiền”. Mai là những cây kiểng quí đã đạt được thú tiêu khiển lành mạnh cho họ. Bởi thế, hằng ngày họ mới chịu thương chịu khó tưới nước bắt sâu...
trái lại, cây mai trồng với mục tiêu chờ đến tết cắt cành lấy hoa chưng cúng thì hầu hết suốt năm ko được người trồng bỏ công săn sóc tưới bón. Một là phần lớn họ là những người nghèo, ngày nào cũng phải đầu tắt mặt tối với trăm công ngàn việc vất vả trong khoảng sáng tờ mờ tới tối mù để tìm kiếm cái ăn, cái mặc mà vẫn bị thiếu trước hụt sau! Mai - theo quan điểm của họ - ko phải là cây lương thực, nó chẳng phải là thứ hàng hóa có thể mua bán được (như thời nay) nên tuy quí nhưng đành phải bỏ mặc... Nếu tết tới, ra vườn có cây nào sai hoa, nở đúng tết thì cắt lấy cành vào bác bỏ còn cả vườn không có cây nào ra hoa đúng tết thì... Chịu khó qua vườn hàng xóm xin đôi cành về bác cúng cũng được...
Trồng mai ko tốn công tưới nước mà bón phân cũng không. Điều này không có tức là người xưa không biết về công nghệ trồng mai, mà là do họ quá bận bịu với chuyện cơm áo, ngay việc nuôi con chó giữ nhà, nuôi con gà lấy rứng tới bữa họ cũng cho ăn chút ít cầm chừng. Trong khoảng xưa đã có câu tục ngữ: “Cơm đâu cho no bụng chó, lúa đâu cho vừa diều gà”, nên phân chuồng ví như có dư thì họ cũng dành cho việc bón lúa, bón khoai,... Lo kiếm cái ăn trước mắt đã!